Türkiye’de Palyatif Bakım Uygulamaları -1
- Türkiye’de Palyatif Bakım Uygulamaları -1
- Giriş:
- Tanım
- Nerede hizmet Verilir?
Giriş:
Hayatı tehdit eden veya kronik olup tedavi edilemeyen ciddi hastalığı olan hastaların hayat kalitesini iyileştirmek için verilen bakım palyatif bakımdır.
Tedavi edilebilen (küratif) teriminin karşıtı olarak tedavisi mümkün olmayan hastalıklara verilen tedavidir. Semptom yönetimi, Psikolojik ve duygusal/manevi destek tedavisi ve kanserli hastaların aileleri ve yakınlarının desteklenmesini hedefleridir.
Palyatif bakım multidisipliner bir yaklaşım olup sadece hekim kontrolü ile değil bakım hemşiresi, psikolog, fizyoterapist, sosyal iletişim uzmanı ve uzman din adamı tarafından yapılacak bir bakım hizmetidir. İlk olarak 2000’li yıllara yakın zamanda İngiltere ve Kanada gibi gelişmiş ülkelerde gelişme sürecine giren palyatif bakım hizmetleri, ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar ile 2010 yılında hız kazanmaya başlatılmıştır. Gerekli yasal düzenlemeler ile ilk kapsamlı palyatif bakım merkezi Ankara’da Ulus Devlet Hastanesi bünyesinde açılmıştır (1). Sağlık Bakanlığı sağlıkta dönüşüm projesi kapsamında Kanserle Savaş dairesince palyatif bakımda standardizasyonu geliştirmek ve örgütlenmeyi sağlamak amaçlı PALLİA-TURK projesi hazırlamıştır.
Gün geçtikçe tıbbi dernekler, sempozyum, kongre ve eğitim toplantıları ile Palyatif bakım üzerine farkındalığı artırmak ve yasal düzenlemeler sağlayarak palyatif bakımda etkin bir ülke haline gelme amaçlanmıştır.
Tanım
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ilk olarak 1990 yılında palyatif bakımı; ‘Küratif tedavilere yanıt vermeyen hastalara verilen aktif ve bütüncül bakımdır’ olarak tanımlamıştır. Daha sonra tanımı genişletmiş ve Palyatif bakım; yaşamı tehdit eden hastalıklardan kaynaklanan problemler ile karşılaşan hastaların ve hasta yakınlarının yaşam kalitesini, başta ağrı olmak üzere tüm fiziksel, psikososyal ve ruhsal problemlerin erken tespit edilerek ve etkili değerlendirmeler yapılarak önlenmesi veya giderilmesi yolları ile yaşam kalitesini arttıran bir yaklaşımdır olarak tanımlamıştır (2).
Palyatif bakım amaçları arasında ağrı ve diğer üzücü semptomlardan kurtulma sağlamak, hayatı teyit etmek ve ölmeyi normal bir süreç olarak göstermek bulunur. Ölümü hızlandırmak veya ertelemek istemez, hasta bakımının psikolojik ve manevi yönlerini bütünleştirir. Hastaların ölüme kadar mümkün olduğunca aktif yaşamasına yardımcı olacak bir destek sistemi sunar. Aile bireylerinin de mevcut durumun üstesinden gelmesine yardımcı olur. Palyatif bakım hastaya tanı konulduğu andan itibaren başlar ve ölümüne kadar küratif tedavi ile beraber etkinliği artarak devam eder.
Amerikan Klinik Onkoloji Derneği (ASCO) kanserde palyatif bakım tanımını, kanser hastaları ve aileleri için acı ve sıkıntı veren ve onların hayat kalitesini etkileyen çeşitli hususlara yönelik iyileştirmelerdir olarak tanımlamıştır (3).
Nerede hizmet Verilir?
Palyatif bakım hizmetleri hastane ortamında, birinci basamak sağlık ocağında, ev ortamında, son dönem bakım evlerinde verilebilmektedir. Ülkemizde Palyatif bakım hizmetleri Palyatif bakım merkezileri ile Aile Hekimliği üzerinden Evde Sağlık Hizmetleri ile beraber bu hizmeti vermektedir.
Palyatif bakım hizmeti yataklı sağlık tesislerinde palyatif bakım merkezleri, yataklı sağlık tesisleri dışında ise aile hekimleri ve evde sağlık hizmet birimleri tarafından yürütülür. Ülkemizde yataklı hastane, birinci basamak sağlık ocağı ev ortamında sağlık hizmeti verilebilmesine karşın son dönem bakım evi (Hospis) kavramı henüz ülkemizde yerini bulmamıştır. Hospis bakımı son dönem hastaya ve ailesine verilen destektir. Bu bakımda hastalığın tedavisine yönelik girişimler durdurulur. Hospis hastasının beklenen yaşam ömrü 6 ay veya daha azdır. Özellikle Anadolu Selçuklu döneminde inşa edilen ve Osmanlı İmparatorluğu sürecinde devam eden Darüşşifalar, evde bakım hizmetleri, imaret ve kervansaraylar gibi vakıf organizasyonları buna benzer gereksinimleri karşılamaya yönelik olmuştur. Günümüzde ise bu gibi kuruluşların yerini dolduracak kurumlar yoktur. Bu tip kuruluşların gelişememesinin sebebi Türk toplumunda aile içerisinde bakım hizmetinin yoğun bir şekilde verilmek istenmesinden kaynaklanmaktadır.
Palyatif bakım hizmetleri ülkenin gelişmişlik düzeyine göre şekillenmektedir. Dünya genelinde palyatif bakım hizmetleri dört ana gruba ayrılmıştır.
- Grup 1: Palyatif bakım faaliyetlerinin olmadığı,
- Grup 2: Kapasite geliştirme faaliyetlerinin bulunduğu,
- Grup 3 Lokal hospis ve/veya palyatif bakım hizmetlerinin sağlandığı,
- Grup 4 ise hospis dahil palyatif bakım hizmetlerinin temel sağlık sistemleri ile bütünleştiği ülkeleri içermektedir.
Grup 3 ile 4 a ve b koluna ayrılmaktadır (4).
Türkiye bu gruplar arasında Grup 3b olan hospis hizmeti olmayan palyatif bakım hizmetlerinin yerel/ bölgesel olarak desteklendiği ülkeler arasına girmektedir.
Yazının 2.bölümünde görüşmek üzere sağlıkla kalın…
